Tak więc musi wystąpić:

1. naruszenie sprawności organizmu ( stałe lub długotrwałe),
2. niezdolność do wypełniania ról społecznych.

Zgodnie z przepisami ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tekst jedn.) wprowadzony został system orzekania o niepełnosprawności. 

Osoby, które nie ukończyły 16 roku życia zaliczane są do osób niepełnosprawnych, jeżeli mają naruszoną sprawność fizyczną lub psychiczną o przewidywanym okresie trwania powyżej 12 miesięcy, z powodu wady wrodzonej, długotrwałej choroby lub uszkodzenia organizmu, powodującą konieczność zapewnienia im całkowitej opieki lub pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne osobie w danym wieku (art. 4a ustawy). 

Wszystkie wymienione przesłanki muszą wystąpić łącznie. Niepełnosprawność dziecka orzeka się na czas określony, jednak na okres nie dłuższy niż do ukończenia przez dziecko 16 roku życia. Orzeczenie o niepełnosprawności wydaje się na wniosek złożony do powiatowego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności przez przedstawiciela ustawowego dziecka. 

Stany chorobowe powodujące niepełnosprawność zostały określone w rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 lutego 2002 r. w sprawie kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia (Dz. U. 02. 17. 162).

Przedmiotowa ustawa w odniesieniu do osób powyżej 16 roku życia przewiduje trzy stopnie niepełnosprawności: 

1. znaczny,
2. umiarkowany,
3. lekki.

Wydanie orzeczenia o zaliczeniu do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie wyklucza możliwości zatrudnia u pracodawcy niezapewniającego warunków pracy chronionej w przypadkach

1. przystosowania przez pracodawcę stanowiska pracy do potrzeb osoby niepełnosprawnej,
2. zatrudnienia w formie telepracy.

O niepełnosprawności orzekają:

• Powiatowe zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności - jako pierwsza instancja;
• Wojewódzkie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności - jako druga instancja.

Postępowanie orzecznicze, służące ustaleniu niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności, co do zasady jest zespołowe.

Ustawa wprowadza możliwość odwołania się od orzeczenia Wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych (Sądu Rejonowego) w terminie 30 dni od dnia doręczenia orzeczenia. Odwołanie wnosi się za pośrednictwem Wojewódzkiego Zespołu, który orzeczenie wydał. Postępowanie w takich sprawach jest wolne od opłat sądowych.

Natomiast postępowanie orzecznicze w zakresie ulg i uprawnień jest jednoosobowe (orzeka lekarz) i jednoinstancyjne (nie przysługuje odwołanie do wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności).

Powiatowe (Wojewódzkie) zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności wydają orzeczenia o:

• niepełnosprawności osób do 16 roku życia;
• stopniu niepełnosprawności powyżej 16 roku życia,
• wskazaniach do ulg i uprawnień dotyczących w szczególności:

odpowiedniego zatrudnienia uwzględniającego psychofizyczne możliwości danej osoby, szkolenia w tym specjalistycznego, zatrudnienia w zakładzie aktywności zawodowej, uczestnictwa w terapii zajęciowej, koniczności zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze oraz pomoce techniczne, ułatwiające funkcjonowanie danej osoby, korzystania z systemu środowiskowego wsparcia w samodzielnej egzystencji, przez co rozumie się korzystanie z usług socjalnych, opiekuńczych, terapeutycznych i rehabilitacyjnych świadczonych przez sieć instytucji pomocy społecznej, organizacje pozarządowe oraz inne placówki, konieczności stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji, konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji, spełnienia przez osobę niepełnosprawną przesłanek określonych w art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 - Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908 z późn. zm.), przy czym w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do lekkiego stopnia niepełnosprawności spełnienie tych przesłanek może zostać stwierdzone jedynie w przypadku ustalenia przyczyny niepełnosprawności oznaczonej symbolem 05 - R (upośledzenie narządu ruchu) lub 10 - N (choroba neurologiczna).

Druk wniosku o wydanie orzeczenia osoba zainteresowana (rodzic, opiekun) otrzymuje w siedzibie, właściwego miejscowo ze względu na miejsce zamieszkania lub pobytu, powiatowego zespołu. W zależności od przyjętego przez powiatowy zespół sposobu organizacji pracy możliwe jest także uzyskanie wniosku ze strony internetowej zespołu.

Orzeczenie zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności powinno zawierać takie elementy, jak:

ustalony stopień niepełnosprawności lub, w przypadku osób przed 16 rokiem życia, niepełnosprawność;

wskazania dotyczące odpowiedniego zatrudnienia, szkolenia, zatrudnienia w zakładzie aktywności zawodowej, uczestnictwa w terapii zajęciowej, zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze, korzystania z systemu środowiskowego wsparcia w samodzielnej egzystencji, konieczności stałej lub długotrwałej opieki bądź pomocy innej osoby w związku z ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji, konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia rehabilitacji i edukacji oraz spełniania przez osobę niepełnosprawną przesłanek określonych w art. 8 ust. 1 ustawy prawo o ruchu drogowym; określenie okresu, na jaki zostało wydane; pouczenie o przysługującym odwołaniu od orzeczenia.

Symbol przyczyny niepełnosprawności:

• O l-U - upośledzenie umysłowe
• 02-P - choroby psychiczne
• 03-L - zaburzenia głosu, mowy i choroby słuchu
• 04-0 - choroby narządów wzroku
• 05-R - upośledzenie narządu ruchu
• 06-E - epilepsja
• 07-S - choroby układu oddechowego i krążenie
• 08-T - choroby układy pokarmowego
• 09-M - choroby układu moczowo - płciowego
• 10-N - choroby neurologiczne
• 11-I - inne
• 12-C - całościowe zaburzenia rozwojowe

Orzeczenie może zawierać więcej niż 1 symbol, nie więcej niż 3 symbole schorzeń, które w porównywalnym stopniu wpływają na zaburzenie funkcji organizmu

Międzynarodowa Klasyfikacja Zaburzeń Psychicznych ICD-10 jak i Klasyfikacja Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (DSM-IV) zawierają kryteria diagnostyczne rozpoznawania całościowych (rozległych, głębokich z łac. Pervadeo, ang. Pervasive) zaburzeń całościowych. Jednostki chorobowe tej grupy obejmują zaburzenia w zakresie nawiązywania interakcji społecznych, wzorców komunikacji oraz zmiany jakościowe w zachowaniu czy tez rozwoju zainteresowań.

Klasyfikacja ICD-10 wyróżnia w całościowych zaburzeniach rozwojowych:

• Autyzm dziecięcy,
• Autyzm atypowy;
• Zespół Retta;
• Inne dziecięce zaburzenia dezintegracyjne;
• Zaburzenia hiperkinetyczne z towarzyszącym upośledzeniem umysłowym;
• Zespół Aspergera;
• Inne całościowe zaburzenia rozwojowe;
• Całościowe zaburzenia rozwojowe, nie określone;

W orzeczeniu powiatowego zespołu, poza ustaleniem niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności, powinny być zawarte wskazania dotyczące w szczególności: 

1. odpowiedniego zatrudnienia uwzględniającego psychofizyczne możliwości danej osoby,
2. szkolenia, w tym specjalistycznego,
3. zatrudnienia w zakładzie aktywności zawodowej,
4. uczestnictwa w terapii zajęciowej,
5. konieczności zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze oraz pomoce techniczne, ułatwiające funkcjonowanie danej osoby,
6. korzystania z systemu środowiskowego egzystencji, przez co rozumie się korzystanie z usług socjalnych, opiekuńczych, terapeutycznych i rehabilitacyjnych świadczonych przez sieć instytucji pomocy społecznej, organizacje pozarządowe oraz inne placówki ,
7. konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji,
8. konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji ,
9. spełniania przez osobę niepełnosprawną przesłanek określonych w art.8 ust.1 ustawy z dnia 20 czerwca 1997r. - Prawo o ruchu drogowym,
10. prawa do zamieszkania w oddzielnym pokoju. 

W orzeczeniu o stopniu niepełnosprawności powinny znajdować się wskazania do zatrudnienia,

Stosuje się określenia z definicji stopni niepełnosprawności:

stopień lekki :

• zdolny do pracy (ale wtedy łącznie z pozytywnie określonym wskazaniem o konieczności zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze oraz pomoce techniczne, ułatwiające funkcjonowanie danej osoby, kompensującym ograniczenia w pełnieniu ról społecznych)
• obniżenie zdolności do wykonywania pracy (dodatkowo można sprecyzować jaka praca)

stopień umiarkowany i znaczny:

• niezdolny do pracy
• zdolny do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej

Przy umiarkowanym stopniu niepełnosprawności może też wystąpić inne określenie np. obniżenie zdolności do wykonywania pracy lub zdolny do pracy ale tylko wtedy gdy przesłanką zaliczenia osoby do stopnia umiarkowanego jest konieczność czasowej albo częściowej pomocy innych osób w celu pełnienia ról społecznych.

WSKAZANIE 2 DOT. SZKOLENIA, W TYM SPECJALISTYCZNEGO

• jeżeli określa się to dotyczy tylko szkoleń w formie pozaszkolnej

WSKAZANIE 3 DOT. ZATRUDNIENIA W ZAKŁADZIE AKTYWNOŚCI ZAWODOWEJ

• określa się tylko gdy osoba wnioskuje o to wskazanie i jest ona zdolna do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej) 

WSKAZANIE 4 DOT UCZESTNICTWA W TERAPII ZAJĘCIOWEJ

• wskazanie to można określić pozytywnie osobom niezdolnym do podjęcia pracy.

Powinno zostać zawarte w orzeczeniu kwalifikującym osobę zainteresowaną do znacznego stopnia - bez względu na jego przyczynęalbo do umiarkowanego - wyłącznie z powodu autyzmu, upośledzenia umysłowego lub choroby psychicznej i dot. osoby niezdolnej do podjęcia pracy zarobkowej, ale w stosunku do której istnieją pomyślne rokowania, iż opanuje podstawowy zakres umiejętności i sprawności niezbędnych dla włączenia jej w proces pracy.

WSKAZANIE 5 DOT. KONIECZNOŚCI ZAOPATRZENIA W PRZEDMIOTY ORTOPEDYCZNE, ŚRODKI POMOCNICZE ORAZ POMOCE TECHNICZNE, UŁATWIAJĄCE FUNKCJONOWANIE DANEJ OSOBY

Wykaz tych przedmiotów określa rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 17 grudnia 2004r. w sprawie szczegółowego wykazu przedmiotów ortopedycznych i środków pomocniczych, wysokości udziału własnego ubezpieczonego w cenie ich nabycia, podstawowych kryteriów ich przyznawania, okresów użytkowania, a także przedmiotów ortopedycznych podlegających naprawie (Dz. U. Nr 276 poz. 2739).

WSKAZANIE 6 KORZYSTANIE Z SYSTEMU ŚRODOWISKOWEGO WSPARCIA W SAMODZIELNEJ EGZYSTENCJI, PRZEZ CO ROZUMIE SIĘ KORZYSTANIE Z USŁUG SOCJALNYCH, OPIEKUŃCZYCH, TERAPEUTYCZNYCH I REHABILITACYJNYCH ŚWIADCZONYCH PRZEZ SIEĆ INSTYTUCJI POMOCY SPOŁECZNEJ, ORGANIZACJE POZARZĄDOWE ORAZ INNE PLACÓWKI

• w punkcie tym określa się korzystanie z usług socjalnych, opiekuńczych, terapeutycznych i rehabilitacyjnych świadczonych przez sieć instytucji pomocy społecznej, organizacje pozarządowe oraz inne placówki, a nie to czy osoba wymaga opieki osób drugich.

Tu pod uwagę bierze się czy występuje ograniczenie lub brak zdolności do wykonywania czynności stosownie do wieku, płci i środowiska, które uniemożliwia osiągnięcie niezależności ekonomicznej lub fizycznej;

Od 2010 roku wskazanie to określane jest również u dzieci;

W celu zgodności z definicjami ustawowymi stopni wskazanie to określa się pozytywnie począwszy od stopnia umiarkowanego

WSKAZANIE 7 DOT. KONIECZNOŚĆ STAŁEJ LUB DŁUGOTRWAŁEJ OPIEKI LUB POMOCY I NNEJ OSOBY W ZWIĄZKU ZE ZNACZNIE OGRANICZONĄ MOŻLIWOŚCIĄ SAMODZIELNEJ EGZYSTENCJI

określa się czy osoba niepełnosprawna wymaga stałej lub długotrwałej opieki innej osoby, a więc wskazanie to można zastosować jedynie w stosunku do osób u których orzeczono znaczny stopień niepełnosprawności.

WSKAZANIE 8 DOT. KONIECZNOŚCI STAŁEGO WSPÓŁUDZIAŁU NA CO DZIEŃ OPIEKUNA DZIECKA W PROCESIE JEGO LECZENIA, REHABILITACJI I EDUKACJI

określa się pozytywnie jedynie dziecku, która spełnia łącznie wszystkie trzy przesłanki tzn. wymaga konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.

Nie dotyczy osób dorosłych, dlatego nie określa się w orzeczeniach o stopniu niepełnosprawności. 

WSKAZANIE 9 DOT. SPEŁNIANIA PRZEZ OSOBĘ NIEPEŁNOSPRAWNĄ PRZESŁANEK OKREŚLONYCH W ART. 8 UST. 1 USTAWY Z DNIA 20 CZERWCA 1997R. - PRAWO O RUCHU DROGOWYM

wskazanie to można określić pozytywnie osobom, u których lekarz przewodniczący składu stwierdzi obniżoną sprawność ruchową. tzn. ograniczenia w samodzielnym poruszaniu się i przemieszczaniu,

WSKAZANIE 10 DOT. PRAWA DO ZAMIESZKIWANIA W ODDZIELNYM POKOJU

wskazanie to można zastosować u osób które spełniają kryteria z § 5 ust. 1 punkt 4 rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003r.w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności Dz. U. Nr. 139, poz. 1328), gdzie przy ocenie konieczności korzystania przez osobę zainteresowaną z prawa do zamieszkania w oddzielnym pokoju bierze się pod uwagę rodzaj niepełnosprawności, w szczególności, czy osoba porusza się na wózku inwalidzkim, jest leżąca, ma znaczne ograniczenia w przyjmowaniu pokarmowi innych czynności fizjologicznych.

W terminie 14 dni od daty otrzymania orzeczenia przysługuje odwołanie do wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania, które wnoszone jest za pośrednictwem zespołu powiatowego. Z kolei od orzeczenia wojewódzkiego zespołu przysługuje odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych, wnoszone w tym wypadku za pośrednictwem wojewódzkiego zespołu. Postępowanie w sprawach odwoławczych wolne jest od opłat oraz kosztów sądowych.

Wniosek o wydanie legitymacji składany jest w powiatowym zespole do spraw orzekania o niepełnosprawności właściwym dla miejsca zamieszkania, tym samym, w którym składany był wniosek o orzeczenie stopnia niepełnosprawności.

Orzeczenie o stopniu niepełnosprawności jest podstawą do przyznania licznych ulg i uprawnień, a jego potwierdzeniem jest legitymacja osoby niepełnosprawnej wydawana przez starostę. Wniosek o wydanie legitymacji składany jest w powiatowym zespole do spraw orzekania o niepełnosprawności właściwym dla miejsca zamieszkania, tym samym, w którym składany był wniosek o orzeczenie stopnia niepełnosprawności.